Twee Japanse prenten

Morgen eten we mosselen op de klassieke manier, daar heb ik al zo vaak over geschreven, iets nieuws kan ik daar nu niet aan toevoegen. Daarom publiceer ik, net als het Ministerie in zulke gevallen wel eens doet, iets over twee prenten, zeker vanwege de recente reactie van Paul en Ellen van het Ministerie van Eten en Drinken.

Chikanobu (1838-1912). Zeven dames die thee klaar maken en Go spelen (circa 1894).

Klik op de afbeelding voor één op veel groter formaat (zodat je de details kunt zien). Dit is een drieluik oban [*], net als de volgende, maar deze komt uit een album en is op de achterkant op een ander vel papier geplakt. In het midden zit een vouw, omdat de prent gevouwen in het album zat.

Er zijn wel meer go-spelers die Japanse prenten verzamelen met go er op. Ik had deze prent wel eens een paar jaar geleden bij iemand in Praag gezien, maar hier thuis kan ik er verder geen gegevens over vinden. Met dank aan A. en N. die me mailden dat deze prent te koop was. Hij kwam op Sinterklaasochtend aan, gisteren dus.

[*] Oban is een standaard papier maat van circa 38 bij 26 centimeter.

Goed, hoe werd zo’n prent nu gemaakt? De kunstenaar, feitelijk ook de leermeester van een aantal leerling-prentenmakers in zijn atelier, tekende de prent. Soms mocht een leerling een klein onderdeeltje tekenen, misschien is de plant op het tafeltje wel van zo’n leerling. Een goedgekeurde tekening ging naar de uitgever, die er een drukker bij zocht die de uitvoering deed.

Eerst moesten de houtblokken gesneden worden voor de prent. Vandaar die standaard papier maat, de blokken hadden ook een standaard maat. Voor één prent zijn soms wel 12 blokken nodig. Eerst wordt de tekening nauwkeurig overgenomen op het belangrijkste blok, dat van de zwarte lijnen. Kijk eens naar het volgende detail.

Alle fijne donkere lijnen zitten op dit blok, dus ook de haar-partij. Het is al heel knap als je dit zo mooi kunt snijden. Welnu, van dit blok worden eerst een aantal afdrukken gemaakt op speciaal papier, die worden overgebracht naar de andere blokken waarmee de kleur wordt gedrukt. Ook die worden weer zorgvuldig uitgesneden, en met speciale markeerpinnen wordt gezorgd dat het papier straks precies op de goede plaats valt.

Als alle blokken klaar zijn kan de productie van de prenten starten. Dat is dan zoals het nu ook nog gaat: hoge delen van het blok voorzien van pigment (inkt, verf), en het papier op zijn plaats laten vallen en goed stevig aandrukken of – kloppen. Op dit fragment zie je nogal wat kleuren. Zwart, diverse tinten geel, heel lichtblauw, tinten blauw, rood, roze, oranje, licht- en donker groen en bruin. Dat zijn in principe allemaal verschillende blokken. Voor het kleurverloop op de kimono links wordt één blok gebruikt, waar de verf zelf op bepaalde plaatsen verdund is aangebracht. Dat effect zie je ook op de onderstaande prent van Kunisada in het water.

Dus het is wel een industriëel proces, heel vernuftig, maar ook arbeidsintensief en elk stapje in het proces vraagt langdurige oefening om het goed te kunnen doen.

Dan nog even terug naar de prent van Kunisada. Ook hier kun je klikken voor een grotere versie.

Kunisada (1786-1864). Prins Genji bespiedt twee Go spelende dames van achter een bamboe-scherm. Circa 1850.

Deze prent is zo rijk aan details, dat je echt even door moet klikken.

Het kleurverschil tussen links en midden heb ik ook op een ander exemplaar gezien. Dit is dus geen verkleuring onder invloed van het licht, maar heeft al met de drukgang en de samenstelling van de verf destijds te maken.